Eerst doe ik even een stap terug. Want ik schreef al eerder een artikel over dat duurzaam gedrag te zien als pro-sociaal gedrag. Pro-sociaal betekent “elke handeling die bijdraagt aan het welzijn of welbevinden van anderen”. Dit sluit naadloos aan op duurzaamheid zien als “handelen naar wat goed is op de lange termijn voor mens en natuur.” Verduurzamen gaat dus ook over rekening houden met volgende generaties.

Een voorbeeld. Als je er bewust voor kiest om niet met het vliegtuig op vakantie te gaan, dan weet je dat je hiermee een positieve bijdrage levert aan verduurzaming. Maar tegelijk zie je daar de positieve gevolgen niet van. Net als wanneer je besluit om minder vlees te eten of daarmee te stoppen, de fiets te pakken in plaats van de auto of als vrijwilliger een maatschappelijke organisatie te ondersteunen. De gevolgen van alle duurzame keuzes die jij nu maakt komen terecht in een soort collectieve optelsom van plussen en minnen. Van de uitkomst onderaan de streep ondervinden vooral volgende generaties de effecten.

Pro-sociaal gedrag gaat samen met respect hebben voor anderen. Terlouw en Visser (2017) schrijven: “respect hebben betekent dat je rekening houdt met de ander. Respect hebben gaat over eerbied.” De vraag is alleen “wat ligt hieraan ten grondslag, wanneer respecteren we anderen?” Bijzonder hoogleraar Bullens is daar duidelijk over: “Je kan anderen pas respecteren, als je jezelf respecteert.” Ook Terlouw en Visser benadrukken dat met “Om de ander te kunnen waarderen en respecteren moet je allereerst jezelf waarderen en respecteren.”

In de context van verduurzaming en duurzaam gedrag komt dat neer op “Verbeter de wereld, begin bij jezelf te respecteren.” Dit is een opvatting waar ook de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter zich in kan vinden. Hij is van mening dat de Westerse samenleving ziek is en verwijst in zijn boek ‘Borderline Times, het einde van de normaliteit’ naar de huidige wegwerpcultuur en neiging tot hedonisme.

De Wachter vertelde onlangs in een interview met het Financieele Dagblad “We moeten beter beseffen dat materialisme en het najagen van oppervlakkig geluk de deur openzetten naar ongelukkigheid.” Hij gebruikt daarbij ‘de donut’ als metafoor. We streven naar leuke dingen en creëren naar buiten toe via social media een imago van succes, tof, leuk en jong zijn. Maar vanbinnen is er een grote leegte en gevoel van leegheid. Telkens nieuwe leukigheid is als een nieuw laagje suiker aan de buitenkant van de donut. Het probleem zit volgens De Wachter in het gat en dit is alleen te dichten door verbinding, zorgzaamheid en barmhartigheid. De oplossing zit volgens hem in ‘zelfreflectie’ en nagaan “Wat kan ik doen? Hoe kan ik bijdragen aan een betere wereld die meer verbonden is.” Ik herken wat De Wachter hierover zegt, want bijdragen aan de samenleving, voor een betere wereld, identificeerde ik zo’n twintig jaar geleden als primaire drijfveer. Daarom nam ik deze op in mijn boek ‘Leef je Passie!’ (2011) als één van de in totaal zeven passiedrijfveren.

De aandacht op onszelf richten, met ankerpunten zoals zelfreflectie en zelfrespect, is voor duurzaamheid dus belangrijk. Ook auteur Charles Eisenstein kan zich hierin vinden. Zo beschrijft hij in zijn boek ‘Klimaat, het nieuwe verhaal’ dat klimaatverandering een symptoom is van een dieper gelegen verstoring en disharmonie in onze maatschappij. Eisenstein is van mening dat we op grote schaal handelen zonder gevoel; er is sprake van gevoelsarmoede. In zijn ogen veroorzaakt de mens in de meeste gevallen het menselijke lijden op onze planeet, van armoede, oorlog en racisme tot en met mensenhandel en meer.

“Pas als we ons interne ecosysteem hebben hersteld en ten volle in staat zijn te voelen en lief te hebben, is er enige hoop op herstel van het externe ecosysteem.” Volgens Eisenstein begint het dus bij onszelf. Hij benoemt daarbij het belang van liefde, empathie en diepgevoeld besef van ‘verbonden zijn met alles wat leeft’ als essentiële aspecten om de ecologische crisis succesvol om te buigen. In lijn daarvan nodigt hij uit tot “Laten we handelen vanuit het besef dat ons welzijn samenhangt met dat van alles en iedereen in een aldoor ruimer wordende cirkel van liefde, zodat die elk wezen op aarde omvat.”

Eisenstein legt wat mij betreft de vinger op de zere plek: “Het is erg lastig om liefdevol te zijn voor anderen als je zelf ernstig beschadigd bent. Wie emotioneel beschadigd is, brengt dat onbewust over op zijn naasten.” Tegelijkertijd schetst hij ook de oplossingsrichting: “Als we ons allemaal met liefde, zorg en betrokkenheid inzetten voor het beschermen en regenereren van onze directe omgeving en daarbij die van anderen respecteren, zal dat de oplossing van de klimaatcrisis als neveneffect hebben.” En die oplossingsrichting begint dus bij lief zijn voor jezelf. Bij eigenwaarde ofwel positieve zelfwaardering.

Hoe je positieve zelfwaardering kan versterken, door lief te zijn voor jezelf, verschilt natuurlijk per persoon. Ga dus vooral na wat voor jou werkt. Wat doe jij (of juist niet) als je hiernaar handelt? Voor mij is dat bijvoorbeeld een wandeling maken in de natuur, als ik merk dat ik erg in mijn hoofd zit of stressgevoelens ervaar.

Dat positieve zelfwaardering nuttig en belangrijk is wordt ook door invloedrijke psychologen bevestigd. Aronson et al. (2022) omschrijven dit als “zichzelf beschouwen als goed, competent en beschaafd.” We hebben volgens deze auteurs de ‘fundamentele behoefte om ons goed te voelen over onszelf’ en ze geven ook aan dat een gezonde dosis zelfwaardering geen kwaad kan. Dit zorgt er bijvoorbeeld voor dat we beter met feedback kunnen omgaan, beter bestand zijn tegen falen, meer gemotiveerd zijn om door te zetten als het moeilijk wordt, meer culturele wereldbeelden omarmen en minder snel overstuur raken. We doen er ook verstandig aan doen om weinig zelfwaardering te vermijden, omdat deze onplezierige toestand vaak verbonden is met een gevoel van weinig controle hebben over ons leven, niet effectief zijn en depressie.

Als ik het bovenstaande samenvat in mijn eigen woorden, dan komt dat neer op het volgende. Duurzaam gedrag is pro-sociaal gedrag. Dat betekent bijdragen aan het welzijn en welbevinden van anderen. Rekening houden met en eerbied hebben voor anderen zorgt ervoor dat je anderen kan respecteren. Dit kan alleen als je jezelf respecteert en een positieve zelfwaardering ervaart. Doe je dat niet, dan gaat de metafoor van de donut op: gesuikerd van buiten en hol van binnen. Met alle gevolgen van dien, zoals dat we, volgens De Wachter, “geluk vaak heel materieel en heel zintuigelijk invullen, met allerlei leukigheid”. Kortweg: “materialistisch en consumentistisch.”

Dit impliceert ook dat als we bij onszelf – door zelfreflectie, zelfrespect en positieve zelfwaardering – het gat in onze donut kunnen dichten en we daardoor minder én duurzamer consumeren. En aangezien producenten de vraag van consumenten volgen, brengt dat vervolgens een wezenlijke maatschappelijke verschuiving teweeg. Vandaar: “Verbeter de wereld, begin bij jezelf te respecteren.”

Dit is ook de reden waarom team Klimaatpositief Ondernemen professionals ondersteunt om de ‘beste versie van jezelf te zijn’. Dat doen we door die ‘beste versie’ via passie-gesprekken eerst in beeld te brengen én vervolgens door interventies zoals de 100-dagen challenge (met elke dag een concreet handelingsperspectief), die beste versie van jezelf te verankeren in je dagelijkse leven. Zowel innerlijk, in je communicatie als in het verduurzamen van je eigen rol binnen de organisatie waar je werkt. Een benadering die volledig is gebaseerd op het inzicht: “Echte verandering begint van binnen.”

Laat ik afsluiten met concreet handelingsperspectief en daar een voorbeeld van geven, iets kleins wat je gelijk praktisch kan toepassen én waarmee je positieve impact hebt. Want jij kan namelijk vandaag nog iemand anders aanmoedigen om de ‘beste versie van zichzelf te zijn,’ door eenvoudigweg positieve verwachtingen van diegene te hebben. Het principe wat hierachter zit is het fenomeen ‘self fulfilling prophecy’: wat je gelooft dat waar is, heeft ook de neiging om uit te komen. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat dit fenomeen ook van invloed is op de prestaties van mensen. Zoals op school en in werk. Als een docent, leidinggevende of collega positieve verwachtingen heeft van de ander, dan presteert die ander ook beter. Dus vandaar mijn vraag aan jou:

“Wie in jouw omgeving treed jij vandaag vanuit positieve verwachtingen tegemoet?”

Bronnen:

Aronson, E., Wilson, T.D., & Sommers, S.R. (2022). Sociale Psychologie. Pearson benelux bv

Bullens, R. (2005). Slachtoffers en daders van seksueel misbruik: twee zijden van dezelfde medaille? Cogiscope 0305. Geraadpleegd op 13 september 2023, van psychotraumanet.org 

De Wachter, D. (2023). Borderline Times, het einde van de normaliteit. Terra – Lannoo

Dohmen, J. (2023, 29 september). Psychiater Dirk De Wachter: ‘Het ware geluk zit niet in een Porsche’. Financieele Dagblad. Geraadpleegd op 10 september 2023, van FD.nl

Raaijmakers, M. (2011) ‘Leef je Passie!’ Klimaatpositief Ondernemen

Terlouw, H. & Visser, B. (2017). Relaties hanteren. ThiemeMeulenhoff.